Ze stresem spotykamy się często. Jedni znajdują na niego sposób. Drudzy poddają mu się za bardzo. Czasem motywuje. Innym razem paraliżuje, uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. W nadmiarze negatywnie wpływa na nasze zdrowie. W tym artykule dowiesz się, czym jest stres, jakie formy przybiera oraz jakie skutki może za sobą przynieść.

Choć zdajemy sobie sprawę, że stres często towarzyszy nam w życiu, nie tak łatwo w pełni go scharakteryzować. Z pomocą przychodzą różne definicje naukowe. Pierwszy raz użył tego określenia Hans Selye, węgierski endokrynolog i fizjopatolog. Stres zdefiniował jako „nieswoistą reakcję organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania”, którą później nazwał Ogólnym Zespołem Adaptacyjnym[1]. Przytoczona przez naszą psycholożkę Paulinę Dargiewicz  definicja Lazarusa i Folkman (za: Heszen i Sęk, 2008) głosi, że stres to: „określona relacja między osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążającą lub przekraczającą zasoby i zagrażająca dobrostanowi”[2]. Z kolei amerykański fizjolog Walter Cannon rozumiał go jako „stan pogotowia”. To reakcja organizmu na zagrażające mu niebezpieczeństwo o charakterze adaptacyjnym, która ma za zadanie stworzyć warunki przetrwania organizmu.
Definicje są bardzo ogólne. By lepiej zrozumieć zjawisko stresu i jego niebezpieczeństwo dla zdrowia człowieka, warto przyjrzeć się konkretnym objawom.

Stres i jego formy

Stres przybiera różne formy. Może to być sytuacja jako bodziec o określonych właściwościach, na przykład hałas, stresujący szef, rozwód. Co ważne, sytuacje stresujące dotyczą nie tylko negatywnych wydarzeń. Planowanie ślubu, wakacji albo odbiór szkolnego dyplomu za wysokie wyniki w nauce też są dla nas sporym wyzwaniem emocjonalnym.

Stres występuje jako reakcja. Nasze zachowanie jest odpowiedzią na doznawany czynnik stresujący (tzw. stresor), o czym rozprawiał Cannon. Psycholog widzi reakcje na kilku poziomach: emocjonalnym (doznawanie lęku, smutku, złości, gniewu), poznawczym (brak skupienia, trudności w podejmowaniu decyzji, nieadekwatna ocena sytuacji) oraz na poziomie zachowania (wycofanie, kłótnia, atak fizyczny, wybuch płaczu).
Stresem jest także relacja człowiek- otoczenie. Wiąże się to z występowaniem odpowiednich cech otoczenia i człowieka, przez które oba podmioty wchodzą w jakąś interakcję. Efektem może być zarówno odczuwanie stresu, jak i jego brak. Ponieważ wszystko zależy od sposobu interpretowania wydarzeń ze środowiska, daną sytuację odczuwamy jako przekraczającą nasze możliwości lub niemającą dla nas większego znaczenia.

Stres i jego skutki

Ważnym aspektem jest przyjrzenie się skutkom stresu. O ile stres w głównej mierze jest znakiem ostrzegawczym dla organizmu, jego nadmiar może powodować poważne konsekwencje dla zdrowia. Skutki dotykają sfery zarówno fizycznej, psychicznej, jak i społecznej. Psycholog Adrianna Potocka wymienia dwa rodzaje skutków ze względu na okres ich trwania: natychmiastowe i długotrwałe.

Skutki natychmiastowe (fizyczne)

Są krótkotrwałe i odwracalne. Są to symptomy: mięśniowe (spięta postawa, zaciśnięte szczęki, napięte mięśnie, ściągnięte brwi), oddechowe (szybki oddech, czasem gwałtowne wdychanie powietrza), reakcje bólowe (ból głowy, pleców, szyi, żołądka, klatki piersiowej), reakcje układu trawiennego (biegunka lub zaparcia, niestrawność, problemy z apetytem). Do tego zalicza się suchość w ustach, potliwość, gęsta ślina, nierówne tętno czy zgrzytanie zębami.

Skutki długotrwałe (psychiczne)

mogą powodować nieodwracalne zmiany. Zalicza się do nich depresję, zespół stresu traumatycznego, zespół przewlekłego zmęczenia, jadłowstręt lub żarłoczność, chorobę Alzheimera, Parkinsona. Konsekwencjami są również nadciśnienie, miażdżyca, otyłość, cukrzyca, zespół jelita nadwrażliwego, choroby układów rozrodczych, czy też problemy dermatologiczne. W wymiarze społecznym stres „odbija się” na relacji z drugim człowiekiem. Szybciej się denerwujemy, wybuchamy gniewem. Sfrustrowani niejednokrotnie „wyżywamy się” na najbliższych. Czasem działamy autodestrukcyjnie, szukając ulgi, na przykład w alkoholu, pracy czy jedzeniu. Idące za tym uzależnienie niszczy nasze kontakty społeczne.

Przyjrzyj się sobie

Stres jest reakcją obronną organizmu. Niestety, występując zbyt często lub długotrwale, zagraża naszemu zdrowiu. Warto jest przyjrzeć się swojemu rytmowi dnia. Przeanalizuj, czy zdarza Ci się odczuwać powyższe symptomy. Czy często odczuwasz lęk? Masz problemy ze skupieniem lub podejmowaniem decyzji? Nie radzisz sobie z gniewem? Jesteś spięty/a? Nie bagatelizuj tych symptomów. Im wcześniej zwrócisz na nie uwagę, tym większa szansa, że unikniesz poważnych konsekwencji zdrowotnych. Objawy stresu można zauważyć, obserwując swoje codzienne reakcje. Poziom stresu można również obniżać za pomocą wielu ćwiczeń. Będziemy o nich pisać w kolejnych artykułach. Jeżeli jesteś w trudnej sytuacji życiowej i czujesz, że Twój poziom stresu jest zbyt wysoki, poszukaj pomocy u psychologa.

 

[1] http://www.publikacje.edu.pl/pdf/9542.pdf

[2] 1984, s.19, za: Heszen i Sęk, 2008, cyt. Za: P. Dargiewicz, „Wybrane techniki i sposoby radzenia sobie ze stresem w pracy psychologa. Zastosowanie w pracy z ludźmi”